Fysiek domein

We onderzoeken en koesteren het Zwolse erfgoed en zetten het in als één van de leidende en inspirerende thema's bij ruimtelijke ontwikkelingen

Doel 6.1.4 Erfgoed - Begroting 2023

Advisering ten aanzien van monumenten, archeologische en cultuurhistorische waarden
Monumenteneigenaren in Zwolle konden in 2023 rekenen op professionele adviezen (aanvragen om omgevingsvergunning, energieduurzaamheid etc.) en begeleiding van bouw- en restauratieplannen. Het valt hierbij op dat er weer veel aanvragen en advisering is geweest ten aanzien van (energie)duurzaamheid. De inmiddels afgeronde restauratie- en herbestemmingsprojecten Statenzaalcomplex en Koestraat 10-12-14 hebben gedurende het proces een intensievere begeleiding gekend. Daarnaast hebben we onze reguliere advisering ten aanzien van archeologie en cultuurhistorie, gebaseerd op de regels van het bestemmingsplan, uitgevoerd. Het jaar stond verder in het teken van de Omgevingswet die per 1 januari 2024 in werking is getreden. Daarvoor moest een nieuwe Verordening op de adviescommissies voor omgevingskwaliteit Zwolle worden opgesteld en de adviescommissie moest worden benoemd. De verordening is op 27 november in de gemeenteraad vastgesteld. Ook de Erfgoedverordening is vanwege de Omgevingswet aangepast en op 18 december in de gemeenteraad vastgesteld. Na motie M-26 'Een duurzaam beschermd stadsgezicht' is een nieuwe ‘beleidslijn en welstandscriteria zonnepanelen beschermd stadsgezicht en monumenten’ vastgesteld en is de Welstandsnota dat dient als toetsingskader voor de beoordeling van aanvragen om omgevingsvergunning gewijzigd. Inhoudelijk is de niet-zichtbaarheid van zonnepanelen/-collectoren vanaf de ‘publieke gebouwen’  vervallen en mogen zonnepanelen-/collectoren in zekere mate zichtbaar zijn vanaf openbaar toegankelijk gebied. De kwaliteiten van het beschermd stadsgezicht en de monumenten worden bij deze verruiming gerespecteerd. Wij zijn in 2023 gestart met het proces om te komen tot een nieuw beleid ten aanzien van erfgoed.

Archeologisch onderzoek
In 2023 is gestart met de inrichting van het archeologisch depot van het team Archeologie op de locatie onder ANNO Stadsmuseum Zwolle aan de Melkmarkt. Al het archeologisch vondstmateriaal staat inmiddels vanuit de externe opslag in de depotruimte dat verder wordt ingericht. De nieuwe depotbeheerder start per 1 januari 2024 met het maken van een collectieplan voor zowel het archeologisch als bouwhistorisch depot. Dit laatste depot is ondergebracht op de Gemeentewerf in de Marslanden.

In 2023 zijn verschillende archeologische onderzoeken uitgevoerd en rapporten opgesteld, waaronder een aantal vanuit het samenwerkingsverband met onze buurgemeenten vanuit de lichte Gemeenschappelijke Regeling (GR) Archeologie (zie paragraaf: Verbonden Partijen). In Zwolle is in voorjaar/zomer van 2023 een grootschalige opgraving uitgevoerd in Wijthmen op de locatie van de nieuw te ontwikkelen woningen in Het Buyten. Aanleiding waren de resultaten uit het een jaar eerder uitgevoerde Inventariserend Veldonderzoek Proefsleuven (IVO-P). In de loop van het jaar zijn vooral kleinere projecten uitgevoerd. Een voorbeeld is een proefsleufonderzoek op de locatie Agnietenbergweg 2. Interessant is verder een waarneming in het kader van het project Stadsdijken waarbij bij de boerderij de Klooienberg in de dijk een stenen muur is aangetroffen. Deze muur is ook historisch terug te vinden in achttiende-eeuwse bronnen. In het voorjaar 2023 is archeologisch onderzoek in het Stinspark verricht met een participatieproject. Samen met bewoners uit de wijk is onderzoek gedaan, waarbij naast delen van oude grachten, ook prehistorische crematiekuilen en een restant van een grafheuvel uit de Bronstijd zijn aangetroffen. Een geslaagd project dat in het kader van het verdrag van Faro als een voorbeeld voor andere toekomstige projecten kan worden gezien.
In de gemeente Hattem is in het kader van de samenwerkingsovereenkomst een vervolg gegeven aan een archeologisch onderzoek dat noodzakelijk was door de vervanging van het hoofdriool in de binnenstad van Hattem. In de gemeente Zwartewaterland is in Hasselt, aan de overzijde van het Zwartewater aan de Industrieweg, archeologisch onderzoek verricht waarbij restanten van een mogelijke veerdam of bruggenhoofd zijn blootgelegd.

Gemeentelijke monumentenlijst
Voor het derde thema - het ruimtelijk erfgoed van de wederopbouw (1940-1965) - zijn in 2023 de onderzoeksresultaten geactualiseerd zodat in 2024 het proces verder kan worden vormgegeven om te komen tot een representatieve gemeentelijke monumentenlijst waarop de verschillende tijdsperiodes en bouwstijlen evenwichtig zijn vertegenwoordigd. Ten aanzien van de overige thema's is de eerste inventarisatie van het gebouwde erfgoed uit de periode 1965-1980 (Post 65) afgerond.

Subsidies gemeentelijke monumenten
Eigenaren van gemeentelijke monumenten worden financieel ondersteund in de hogere dan reguliere onderhoudskosten aan hun monument. Dit laatste is een gevolg van bijvoorbeeld detaillering en materiaalgebruik. Vanaf 2022 is structureel € 15.000,- beschikbaar gesteld ten behoeve van subsidie voor onderhoud en restauratie van gemeentelijke monumenten. We signaleren een toenemende hoeveelheid aanvragen om subsidie. Regelmatig en zorgvuldig onderhoud is, zeker op de langere termijn, van groot belang voor instandhouding van monumenten. Daarnaast voorkomt het duurdere restauraties in de toekomst en zorgt het voor behoud van historisch (bouw)materiaal en voor het behoud van het fysieke kapitaal zoals genoemd in de Omgevingsvisie. In vervolg op de Algemene Subsidieverordening Zwolle 2022 (ASV 2022) is de subsidieverordening stedelijke vernieuwing Zwolle ingetrokken en vervangen door de subsidieregeling monumenten Zwolle 2024. Met de regeling blijven de bestaande subsidiethema’s in stand: 1. Tegemoetkoming in de kosten van het restaureren van een gemeentelijk monument, 2. Tegemoetkoming in de onderhoudskosten van een gemeentelijk monument, 3. Het laten uitvoeren van een kleur historisch onderzoek. De regeling is op onderdelen gewijzigd. Zo is de regeling opgezet conform de systematiek van de ASV 2022 en wordt, na de subsidiebeschikking het gehele subsidiebedrag in een keer uitbetaald.

Cultuurhistorie
In 2023 is het bouwhistorisch onderzoeks- en veldwerkproject naar boerderijen weer opgepakt. Verder is inhoudelijke uitvoering gegeven aan uw besluit van 13 juni 2022 om nader te onderzoeken of gevelensembles in de gemeente Zwolle vanuit het perspectief van een meer historisch stedenbouwkundige grondslag als nieuwe (cultuurhistorische) categorie kunnen worden geïnventariseerd en gewaardeerd. Het rapport zal in 2024 gereed zijn. In 2023 zijn we gestart met het plan van aanpak en de eerste uitvoering om planregels voor erfgoed in het omgevingsplan te integreren.

Erfgoedvisie
Het beleidsproces is in 2023 van start gegaan. Het startdocument is vastgesteld, er heeft een brainstorm binnen het team erfgoed plaatsgevonden en de Start voor de Startbijeenkomst heeft brede input vanuit de gemeentelijke organisatie opgeleverd. Het proces wordt vervolgd met een plan van aanpak, participatie en inhoudelijke visievorming, gericht op besluitvorming in 2025. Het programma erfgoed heeft tot doel een actueel beleidskader te realiseren voor zowel bovengronds als ondergronds cultureel erfgoed. De kaders geven sturing aan het onderzoek naar, de instandhouding van en de zorgvuldige omgang met het Zwolse cultureel erfgoed en aan de bijdrage aan de opgaven van Zwolle.

De lasten laten een voordelig saldo zien van € 201.797. Omdat de baten € 7.791 hoger zijn, de storting in de reserves € 118.140 hoger en de onttrekking aan reserves € 68.267 lager, wordt uiteindelijk een voordelig resultaat gerealiseerd van € 23.181.

Dit voordelige resultaat bestaat uit:

• Lagere lasten van € 108.000 voornamelijk op lopende verplichtingen, waarvoor de kosten nog niet in 2023 zijn gemaakt en waarvoor de werkzaamheden in 2024 worden uitgevoerd. Hiervoor is € 108.000 toegevoegd aan de reserve NUTVW-fysiek.
• De beschikbare structurele middelen van het Rijk voor excessieve uitgaven archeologie van € 9.700 zijn niet besteed en worden via de reserve NUTVW-fysiek toegevoegd aan het projectbudget. Per saldo geeft dit geen resultaat.
• De lasten zijn € 68.000  lager door de nog niet bestede middelen (nog niet ontvangen facturen voor uitgevoerde werkzaamheden) voor het opstellen van de Kerkenvisie. Hierdoor is eveneens € 68.000 minder onttrokken aan de reserve NUTVW-fysiek. Per saldo geeft dit geen resultaat.
• Hogere inkomsten van € 8.000 vanwege ontvangen bijdrage derden voor het samenstellen van het monumentenmagazine 2023.
• Resterend verschil van € 15.000 lagere lasten betreft diverse kleinere verschillen.   

Archeologische kosten van bodemverstoringen komen op basis van de wettelijke regeling voor rekening van de gemeente, wanneer deze redelijkerwijs niet of niet geheel ten laste van de veroorzaker behoren te blijven (excessieve kosten). De excessieve kosten worden voldaan conform de Regeling Excessieve Opgravingskosten Zwolle. Hierop is ook in 2023 een beroep gedaan. Daarmee wordt o.a. voorkomen dat ad hoc een beroep op de algemene middelen wordt gedaan en (bouw)plannen onnodig lang worden vertraagd. Jaarlijks wordt circa € 9.000 aan de reserve toegevoegd. Dit bedrag wordt jaarlijks door het Rijk beschikbaar gesteld als tegemoetkoming in de excessieve kosten.

Overige projecten Monumentenzorg

Beeldengroep Van der Capellen

Excessieve uitgaven archeologie

Bovenstaand overzicht laat zien dat er in 2023 geen kredieten binnen dit doel zijn afgesloten of dat er financiële afwijkingen zijn (geen negatief saldo van kredieten). Er is dan ook geen financiële toelichting benodigd.